تشخیص کمبود فسفر در گیاهان از کمبود سایر اجزا مانند نیتروژن و پتاسیم دشوارتر است. در مراحل رشد اولیه گیاه، معمولاً گیاه علائم خاصی از کمبود فسفر، نسبت به سایر کمبودهای دیگر، نشان نمیدهد.
کمبود فسفر در گیاهان
فسفر تحرک زیادی در اندامهای گیاه دارد، وقتی کمبود آن ایجاد میشود، از بافتهای پیر بهسمت بافتهای جوان و قسمتهایی که در حال رشد فعال هستند حرکت میکند. در نتیجه، واکنشهای گیاهی به فسفر سریعاً در گیاه مشاهده میشود.
زمانی که یک گیاه در حال بلوغ است، فسفر بهسمت قسمتهای تولید میوه حرکت میکند، در این قسمتها برای تولید دانه و میوه به انرژی بالایی نیاز است.
کمبود فسفر در مراحل انتهایی رشد گیاه بر روی رشد دانه و تکمیل رشد محصول تأثیر میگذارد. درصد کلی جذب هر یک از مواد مغذی در مراحل انتهایی رشد در فسفر نسبت به نیتروژن و پتاسیم بیشتر است.
علایم کمبود فسفر در گیاهان
علائم کمبود فسفر می تواند در تمام مراحل رشدی گیاه ظاهر شود اما بیشتر در گیاهان جوان نمود پیدا می کند. برخلاف سایر عناصر، علائم کمبود فسفر معمولا واضح نیستند و تشخیص آن دشوار است.
در موارد ملایم، یکی از نشانه های احتمالی این کمبود، کوتولگی و کاهش رشد گیاه است، اما علائم بر روی برگ ها ظاهر نمی شود. در حالت کمبود شدید، ساقه و دمبرگ ها به سبز تیره تا بنفش کم رنگ تغییر رنگ می دهند. همچنین سطح زیرین برگ های قدیمی تر گیاه شروع به بنفش شدن می کنند که این تغییر رنگ از نوک و لبه برگ ها آغاز شده و در نهایت به کل برگ سرایت می کند.
این برگها حالت چرمی به خود می گیرند و رگبرگ های آنها ممکن است به رنگ قهوه ای درآیند. در برخی موارد، کمبود فسفر سبب سوختگی نوک برگ ها و ایجاد لبه های زرد تا قهوه ای می شود. گلها و میوه ها همچنان تولید می شوند ولی از میزان عملکرد کاسته می شود.
علت کمبود فسفر در گیاهان
گیاهان از نظر واکنش به کمبود فسفر متفاوت می باشند. ریشه ها، یون های فسفر را زمانی که آنها در آب موجود در خاک حل شده اند، جذب می کنند. خاکهای آهکی با مقدار کلسیم بالا از نظر فسفر فقیر می باشند. غالبا دسترسی گیاه به فسفر خاک به دلیل چسبیدن آن به ذرات خاک محدود شده در نتیجه گیاه نمی تواند آن را جذب کند.
هر دو نوع خاک بازی و اسیدی می توانند دسترسی کمی از فسفر را برای گیاه داشته باشند. جذب فسفر در هر دو نوع خاک اسیدی و قلیایی محدود می باشد. همچنین خاکهای دارای مواد آلی کم و غنی از آهن نیز از نظر جذب فسفر با مشکل مواجه هستند. آب و هوای سرد با تاثیر منفی بر رشد و توسعه ریشه، می تواند در جذب فسفر خاک اثرگذار باشد.
شرایط خشکی و بیماری های که دسترسی ریشه به مواد غذایی را تحت تاثیر قرار می دهند نیز می توانند باعث بروز علائم کمبود فسفر شوند. رطوبت خاک با بهبود شرایط ریشه در جذب فسفر باعث افزایش چشمگیر در میزان محصول می شوند.
کنترل و مدیریت کمبود فسفر در گیاهان
کنترل ارگانیک
فسفر خاک را می توان با افزودن کودهای دامی یا سایر مواد آلی (مالچ آلی، کمپوست و کود پرندگان) و یا ترکیبی از هر دو، تامین کرد. شخم بقایای گیاهی بعد از برداشت می تواند موجب حفظ تعادل فسفر و همچنین بهبود ساختار خاک گردد. تجزیه مواد آلی نیز یک منبع ثابت از فسفر در دسترس گیاه قرار می دهد.
کنترل شیمیایی
مشکل کمبود فسفر خاک را می توان با مواد گوناگون و ارزان برطرف کرد. فسفر معمولا به شکل فسفات و همراه با پتاسیم و نیتروژن برای گیاهان استفاده می شود (N-P-K trio در ترکیبات کودی).
انجام آزمایش خاک برای تعیین میزان هر یک از این عناصر توصیه می شود. استفاده از کودهای پتاسیم و فسفر در چند هفته قبل از کاشت توصیه می شود. اما نیتروژن بایستی بعد از کاشت و در چند نوبت در طول دوره رشدی گیاه استفاده شود.
اقدامات پیشگیرانه
- استفاده از ارقامی که در جذب فسفر خاک بهتر عمل می کنند.
- استفاده متوازن و متعادل از کودها برای تقویت گیاهان.
- شخم بقایای گیاهان در خاک پس از برداشت محصول.
- استفاده ترکیبی از کودهای معدنی و آلی برای حفظ توازن عناصر خاک.
- استفاده از آهک در خاک در صورت نیاز و رساندن pH خاک به اسیدیته مناسب.